راز دل؛ شرحی بر گلشن راز (کتاب)

کتاب «راز دل»، که شرحی بر «گلشن راز» شیخ محمود شبستری است، در حقیقت تقریر بیانات شفاهی علامه سید محمدحسین طباطبایی مفسر، فیلسوف و عارف نامی معاصر می باشد که توسط آیت الله علی سعادت پرور گردآوری شده است.

مؤلف

آیت‌الله سید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ ش)، معروف به علامه طباطبایی، فقیه، عارف، فیلسوف، مفسر بزرگ و مشهور دوران معاصر، متولد تبریز و نویسنده تفسیر المیزان و دو کتاب درسی فلسفه با نام بدایة الحکمة و نهایة الحکمة است. علامه پس از تحصیلات مقدماتی به نجف رفت و از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۴ شمسی از اساتید بزرگ آنجا همچون سید علی آقای قاضی، آیت‌الله شیخ محمدحسین اصفهانى، آیت‌الله میرزای نایینى، سید ابوالحسن اصفهانى و آیت‌الله حجّت کوه‌کمرى بهره گرفت.

علامه در سال ۱۳۲۵ شمسی به قم رفت و در آنجا شروع به تدریس دروس تفسیر قرآن و فلسفه نمود که در آن زمان چندان بدان اهمیت داده نمی شد و این کار او موجب رونق این دو در حوزه قم شد. بسیاری از مدرسان بعدی فلسفه در حوزه علمیه قم شاگردان او بودند.

محتوای کتاب

کتاب «راز دل» با استفاده از آیات قرآن مجید نگارش شده است. علامه طباطبایی در این کتاب اندیشه عرفانی شیخ محمود شبستری را بررسی کرده است. کتاب راز دل با موضوعیت عرفان اسلامی نگارش شده و مفاهیم کلی عرفان اسلامی را بررسی کرده است. مؤلف به شرح فلسفی مثنوی گلشن راز نیز پرداخته است.

«راز دل» کتاب حجیمی است و در شانزده فصل موضوعی نگارش شده است:

• ۱. تعریف تفکّر
• ۲. تفکّر روا و تفکّر ناروا
• ۳. معنای "من".
• ۴ و ۵. مفهوم، مراحل و نهایت "سیر و سلوک"
• ۶. عارف کیست و معرفت چیست؟
• ۷. هدف از تحصیل معرفت
• ۸. راز کشف اسرار
• ۹. معنای وصال حقّ
• ۱۰. حدیث قرب و بُعد
• ۱۱. رهاورد دریای هستی
• ۱۲. جزء فزون تر از کلّ!
• ۱۳. نسبت قدیم و مُحدِث
• ۱۴. معنای چشم و لب و رخ و زلف و خط و خال
• ۱۵. مفهوم شراب و شمع و شاهد و خراباتی شدن
• ۱۶. حقیقت بت و زنّار و ترسایی و ترسابچه

نمونه‌ای از متن کتاب

در قسمتی از کتاب که شرح عنصر زمان بر اساس فلسفه اسلامی است، نویسنده شرح می دهد:

توانایی که در یک طرفة العین * ز کاف و نون پدید آورد کونین

جهان هستی در نظر مخلوق مادّی دارای زمان و تدرّج - ساعات، شبانه روز، هفته، ماه و سال - است. اما در مقام منیع تجرّد الهی خلقت عوالم از اوّل تا به آخر طرفة العینی بیش نیست، لذا مرحوم نجم الدین می گوید: به نام خالقی سخن آغاز می کنم که تمام عوالم هستی و دو جهان از اوّل تا به آخر را در یک چشم بر هم زدن آفرید، چنان که فرمود: "وما أمرنا إلا واحدة کلمح بالبصر" فرمان ما یکی بیش نیست، آن هم چون یک چشم بر هم زدن است. "إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیئًا أَنْ یقُولَ لَهُ کنْ فَیکونُ" هر گاه چیزی را اراده فرماید، همین بس که به آن بگوید: "باش"، پس بی درنگ آن چیز موجود می شود.

منابع

• کتاب راز دل: شرحی بر گلشن راز شیخ محمود شبستری، اثر: علامه سید محمد حسین طباطبایی، گردآوری: آیت الله علی سعادت پرور، انتشارات احیاء کتاب.